“Δεν αξίζει να ζει κανείς βίο ανεξέταστο”, είχε δηλώσει ο Σωκράτης και θα μπορούσε να είχε προσθέσει ότι δεν αξίζει να εξετάζεις μια ζωή που δεν έχει ζήσει.
Την τελευταία εικοσαετία, Το ρεύμα της Φιλοσοφικής Ψυχολογίας γιγαντώνεται σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο, διαπιστώνοντας την αναποτελεσματικότητα των μέχρι τώρα ψυχολογικών απόψεων στην επίτευξη μιας σταθερής ποιότητας ζωής και αυτοπραγμάτωσης τού σύγχρονου ανθρώπου. Στρέφει λοιπόν άμεσα τη ψυχολογία, δηλαδή τη μελέτη και την έρευνα της συμπεριφοράς του ανθρώπου, στις “ρίζες” της, τη Φιλοσοφία.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο εξάλλου, ότι η σχολή ανθρωπιστικής Ψυχολογίας του Πανεπιστήμιο Χάρβαντ σε συνεργασία με την Αμερικανική Εταιρεία Φιλοσοφικών Συμβούλων θεωρούν ότι η Φιλοσοφία αποτελεί την μητέρα όλων των επιστημών και ως άλγεβρα της ανθρώπινης σκέψης και γεωμετρία της ανθρώπινης συμπεριφοράς επιδιώκει από τη μία να κάνει τον άνθρωπο καλύτερο από πλευράς ήθους και από την άλλη να τον μάθει να σκέφτεται, να αναλύει και να αντιμετωπίζει τα προβλήματά του.
Με δεδομένο ότι δεν είναι κάθε προσωπικό πρόβλημα ψυχική διαταραχή, η φιλοσοφία στην περίπτωση που κανείς επιθυμεί την αυτοβελτίωση και την αυτογνωσία προσφέρει αρχές, πεποιθήσεις, στάσεις, συμπεριφορές, αντιλήψεις, επιλογές που διαμορφώνει κανείς στο πλαίσιο των ρόλων που διαδραματίζει μέσα στην κοινωνία.
Οι ρίζες του σύγχρονου ψυχολογικού ρεύματος που ονομάζεται πια Φιλοσοφική Ψυχολογία ανήκουν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, που και τότε όπως και τώρα, υπήρξε διάχυτη η αντίληψη πως η φιλοσοφία μπορεί να ασκήσει θεραπευτική επίδραση στην ψυχή του ανθρώπου, μια και πρωταγωνιστεί σε ένα είδος ιδιότυπης ιατρικής που έχει ως αντικείμενο τη θεραπεία πνευματικών ασθενειών.
Ανεξαρτήτως όμως εποχής επιφέρει μια βαθιά μεταμόρφωση του τρόπου με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται και υπάρχει στον κόσμο, μεταμορφώνει τον τρόπο που επί της ουσίας βλέπει τον κόσμο και κατ΄ επέκταση μεταμορφώνει τη συμπεριφορά του.
Η φιλοσοφία σε όλες σχεδόν τις σχολές της αρχαιότητας δεν οριζόταν ως διδασκαλία αφηρημένων θεωριών ή ως ερμηνεία κειμένων αλλά ως τρόπος ζωής.
Το Coaching, για το οποίο όλοι μιλούν σήμερα και όλοι το προβάλλουν όπου σταθούν και όπου βρεθούν, προέρχεται και έχει την αφετηρία του από τη διαλεκτική μέθοδο και μαιευτική τέχνη του μεγάλου Έλληνα Φιλοσόφου του Σωκράτη, δηλαδή είναι καρπός της φυλή μας, που διαθέτει μια ανεπανάληπτα ένδοξη πνευματική κληρονομιά και το άσχημο είναι ότι δεν έχουμε συνειδητοποιήσει, ακόμη και σήμερα, ποιοι είμαστε και τι δυνατότητες έχουμε. Η σωκρατική διδασκαλία ως θεραπευτική και πνευματική θεραπεία αποτελεί για τον σύγχρονο κόσμο και ειδικά για την επιστήμη της Ψυχολογίας την μητέρα των μαχών.
Τη διαλεκτική μέθοδο, όπως την είπαν, την ασκούσε με τη συνομιλία πρόσωπο με πρόσωπο και με τη μαιευτική του τέχνη ζητούσε να ξαναγεννήσει μέσα στους ανθρώπους όχι τόσο εννοιολογικά στοιχεία παρά την ορμή για το καλό, το καλύτερο εγώ τους.
Ο ίδιος διατύπωνε μόνο ερωτήσεις και σχόλια, παρέμενε όμως πάντα κύριος της συζήτησης και την οδηγούσε σε γόνιμους ατραπούς. Σταθερή επιδίωξη του Σωκράτη ήταν να βοηθήσει τους μαθητές του με το διάλογο, ώστε να φτάσουν στον αυτοέλεγχο και αυτοκριτική, να συνειδητοποιήσουν ότι αγνοούν τον εαυτό τους, να επιδιώξουν να μάθουν ποιοι είναι και με αυτόν τον τρόπο να αναμορφωθούν και να βελτιωθούν.
Μέσα από τον συμβουλευτικό του λόγο έδινε προτεραιότητα στην ελεύθερη έκφραση του συνομιλητή , προσπαθούσε να ξυπνήσει τη συνείδηση των μαθητών του από τον πνευματικό λήθαργο και να τους σώσει από την ηθική εκτροπή. Βαθύτερη πρόθεση του ήταν να οδηγήσει το συνομιλητή του στην αυτοαμφισβήτηση με σκοπό να τον σώσει από κάθε μορφής αλλοτρίωση και κυρίως από την αυτό αλλοτρίωση που εκδηλώνεται ως παθητικότητα και άγνοια των δημιουργικών του δυνάμεων.
Ο Σωκράτης μέσω της μαιευτικής του τέχνης, σαν τη μαία, βοηθούσε τους άλλους να σκέφτονται και να γεννούν μέσα τους ιδέες ώστε από την άγνοια να προσεγγίσουν τη γνώση.
Απώτερος σκοπός του μαιευτικού σωκρατικού διαλόγου ήταν η αυτοαποκάλυψη των πνευματικών ιδιοτήτων του άλλου και η ενεργοποίηση τους. Ο ίδιος θεωρεί φιλοσοφία την έρευνα και τον έλεγχο του εαυτού του και των άλλων αλλά παράλληλα και τις αρχές με τις οποίες ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται, κυβερνά και κατευθύνει τον εαυτό του.
Η ζωή σύμφωνα με τη σωκρατική διδασκαλία πέρνει περιεχόμενο αν ο άνθρωπος την κρίνει και τη διορθώνει, γιατί ¨ζωη που δε την εξετάζει κανείς, δεν αξίζει να τη ζήσει”. Με την αυτοεξέταση και τον αυτοέλεγχο ο άνθρωπος βρίσκεται σε συνεχή πορεία με το “γνώθι σ’αυτόν”. Τούτο το δελφικό παράγγελμα αποτέλεσε τον οδηγό της σωκρατικής ηθικής διδασκαλίας. Η σύγχρονη επιστήμη της ψυχολογίας , κάνει σαφές ότι το “γνώθι σ’αυτόν” στο βαθμό που είναι κατορθωτό βοηθάει τον άνθρωπο να ξέρει τι τον ωφελεί, τι μπορεί και τι δεν μπορεί να κάνει.
Βασική θέση του Σωκράτη είναι ότι η αυτογνωσία είναι τρόπος κατάκτησης της εσωτερικής ευδαιμονίας και ότι τούτο αποτελεί το κριτήριο με βάση το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να παραμείνει στα όρια των γνώσεων και των δυνατοτήτων του. Οι άνθρωποι που δεν έχουν αυτογνωσία όχι μόνο δε ξέρουν τι πράττουν, αναφέρει ο Ξενοφώντας στα απομνημονεύματα του Σωκράτη αλλά κάνουν κακή εκλογή έργων και αποτυγχάνουν σε ότι κι αν επιχειρήσουν, όχι μόνο ζημιώνονται και τιμωρούνται για τα έργα τους, αλλά αποκτούν κακή υπόληψη, γίνονται καταγέλαστοι και ζουν περιφρονημένοι.
Η αυτογνωσία είναι προϋπόθεση “ευεξίας” δηλαδή μιας εσωτερικής ευχάριστης κατάστασης που είναι το πραγματικό αγαθόν το κατ’ εξοχήν αναντίρρητο αγαθό. Αυτό το το αγαθό δεν έχει σχέση με τον πλούτο, τη δύναμη, την ομορφιά, τη δόξα είναι η ομολογία η συμφωνία δηλαδή της συνείδησης με τον εαυτό της. Με το σωκρατικό γνώθι σ΄αυτόν μπορούμε να πούμε ότι γεννήθηκε η συνείδηση του ανθρώπου του Δυτικού πολιτισμού.
Εκτός του Σωκράτη, ο Lebon και πολλοί άλλοι Φιλοσοφικοί Σύμβουλοι, αναφέρονται και χρησιμοποιούν τα διδάγματα των Στωικών. Ο Lebon υποστηρίζει μάλιστα πως οι ιδέες των Στωικών επιβάλλεται να χρησιμοποιούνται στη ψυχανάλυση.
Κορυφαίοι ψυχολόγοι, Καθηγητές Ψυχοθεραπείας ακόμη και ο Δαλάι Λάμα υπερθεματίζουν το έργο και τη συμβολή της Ελληνικής Φιλοσοφίας στη ψυχική υγεία. Αποδεικνύουν με τις αναλύσεις τους πως σχολές όπως των Στωικών Φιλοσόφων, των Σκεπτικών και αργότερα των Επικούρειων δεν ασκούσαν Φιλοσοφία σα μια απομονωμένη και αδιάφορη τεχνική επίδειξης ευφυίας αλλά την άσκησαν από τη μια μεριά ως μια εγκόσμια τέχνη αφιερωμένη στην πάλη με τη ανθρώπινη ευτυχία και από την άλλη ως ένα τρόπο εξέτασης των οδυνηρών προβλημάτων της ανθρώπινης ζωής.
Διότι απλά οι σχολές αυτές παρουσίασαν τον φιλόσοφο σαν ένα συμπονετικό γιατρό, του οποίου η τέχνη θα μπορούσε να γιατρέψει αρκετά διαδεδομένους τύπου ανθρώπινου πόνου, διότι οι στοχαστές εκείνης της περιόδου επικέντρωναν τη προσοχή τους σε επείγοντα θέματα καθημερινότητας, όπως ο φόβος της αρρώστιας, του θανάτου, την αγάπη, τη σεξουαλικότητα, το άγχος, το στρες.
Η ιδέα ότι η Φιλοσοφία και κυρίως η ηθική της πλευρά μπορεί να λειτουργεί ως θεραπευτικό μέσο για ψυχικές ασθένειες, είναι διάχυτη στο Στωϊκισμό.
Αν μπορεί η φιλοσοφία να μας βοηθήσει και να βρούμε ευτυχία πως μπορούμε να ελέγξουμε τις συγκινήσεις και τα συναισθήματα μας ποιες ευθύνες έχουμε για τους ανθρώπους γύρω μας τι σημαίνει να ζούμε με ηθική ακεραιότητα πως ανακαλύπτουμε και γνωρίζουμε τον εαυτό μας
Ο Επίκτητος πιστεύει πως ο φιλόσοφος προσκαλεί επ’ ακρόασιν τον άνθρωπο ο οποίος τον επισκέπτεται με σκοπό να απαλλαγεί από τον φόβο και τη ταραχή. Ο διάλογος με τον άνθρωπο είναι προτρεπτικός και διδακτικός. Όταν τελειώνει η επίσκεψη στο ιατρείου του φιλοσόφου, ο επισκέπτης ισχυρίζεται ο Επίκτητος δεν πρέπει να φεύγει ευχαριστημένος αλλά λυπημένος, διότι αυτός βοήθησε με τον τρόπο του να αποκαλύψει να συνειδητοποιήσει τις αιτίες της λύπης και της ταραχής του.
Σε μια τέτοια περίπτωση γίνεται αντιληπτό σε όλους μας πως ο φιλόσοφος έχει εμφανίσει το πρόβλημα του ανθρώπου γιατί τον οδήγησε στην αυτογνωσία, διότι κατανόησε τα ελαττώματα, τα πάθη και τα λάθη του.
Αποτέλεσμα θα έλεγαν οι Στωϊκοί ο άνθρωπος επιστραφή εις εαυτόν, συγκεντρώνεται δηλαδή στον εαυτό του.
Αρχή λοιπόν της Φιλοσοφίας είναι η συνειδητοποιήσει των αδυναμιών μας, η οποία μας βοηθά να ξεπεράσουμε αυτές τις οριακές καταστάσεις που μας καταπιέζουν και μας συντρίβουν όταν αυτές εξαρτώνται από εμάς. Η αλλαγή διάθεσης και του περιεχομένου των παραστάσεων καθιστούν αυτό που μας καταπιέζει υποφερτό.
Οι Έλληνες κατά την αρχαιότητα και οι Εκπρόσωποι της Ελληνικής Φιλοσοφίας διαχρονικά ανά τους αιώνες διακηρύσσουν πως η φιλοσοφία είναι το “περί τον βίον επιστήμη” και “επί το βιούν παρασκεύη” που έχει ως κύριο σκοπό αφενός μεν να κάνει τους ανθρώπους ανεκτικούς, συνεργατικούς, απαθείς, ατάραχους και να μετριάσουν έτσι τη σκληρότητα της ζωής αφ’ ετέρου δε να τους προετοιμάσει τόσο προς το πράως φέρειν τα συμβαίνοντα” όσο και να αποφεύγουν τη μοναξιά, μια υπαρξιακή κατάσταση που βασανίζει τον σύγχρονο άνθρωπο περισσότερο από ποτέ.
#np2023 #pdm2882
