Το θέμα των υποκλοπών προκαλεί αμηχανία….
Όταν ο Elon Musk αγόραζε το Twitter, o Ευρωπαίος Επίτροπος για την Εσωτερική Αγορά Breton προειδοποιούσε τους Αμερικανούς, ότι θα πρέπει να τηρούν τους κανόνες της ΕΕ. Αλλά όταν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν λογισμικό παρακολούθησης, τα θεσμικά όργανα των Βρυξελλών αδιαφορούν αναφέρει η εισηγήτρια της επιτροπής PEGA του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τα λόγια της οποίας μεταφέρει η γερμανική εφημερίδα Deutche Welle σχετικά με τις υποκλοπές, αφήνοντας σαφείς αιχμές για το ελληνικό παράδειγμα.
«Πανευρωπαϊκή» υπόθεση η «κατάχρηση» λογισμικού
Ένα πρώτο συμπέρασμα της εξεταστικής επιτροπής, το οποίο η ευρωβουλευτής παρουσίασε την Τρίτη στις Βρυξέλλες, αναφέρει ότι «η κατάχρηση (λογισμικού) αποτελεί πανευρωπαϊκό σκάνδαλο» και ότι «κράτη-μέλη έχουν χρησιμοποιήσει το λογισμικό υποκλοπών εναντίον πολιτών τους για πολιτικούς λόγους και για να καλύψουν υποθέσεις διαφθοράς και εγκληματικές δραστηριότητες».
Σημειώνει επίσης ότι καμία από τις αρμόδιες εθνικές αρχές δεν ήταν διατεθειμένη να παραχωρήσει συγκεκριμένες πληροφορίες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, γι’ αυτό αξιοποιήθηκαν «δημόσια προσβάσιμες πηγές».
Παρά ταύτα η επιτροπή εκτιμά ότι έχει συγκεντρώσει αρκετές πληροφορίες. «Εάν το παζλ αποτελείται από συνολικά 1.000 κομμάτια, εμείς έχουμε στα χέρια μας τα 900», εκτιμά η Σοφί Ιν ‘τ Βελντ. Η ίδια υποστηρίζει ότι όλα τα κράτη-μέλη έχουν αγοράσει λογισμικό παρακολούθησης, ενώ ορισμένες χώρες το εμπορεύονται με σημαντικό κέρδος.
«Κύπρος και Βουλγαρία είναι κόμβοι εξαγωγών, η Ιρλανδία προσφέρει ελκυστικούς φορολογικούς όρους, ενώ το Λουξεμβούργο αποτελεί κέντρο χρηματοδότησης για πολλούς ‘παίκτες’ της αγοράς», αναφέρει. Η ετήσια συνάντησή των «πρωταγωνιστών», το αποκαλούμενο Wiretapper’s ball, γίνεται κάθε χρόνο στην Πράγα, ενώ η Μάλτα αποτελεί προνομιακό χώρο διαμονής τους.
Ο ρόλος του ισραηλινού ομίλου NSO
Παράδειγμα αποτελεί η ισραηλινή εταιρεία NSO. Κατασκευάζει το λογισμικό παρακολούθησης Pegasus, που προκάλεσε πολιτικό σκάνδαλο στην Ελλάδα. Είναι παρούσα στην Κύπρο και στη Βουλγαρία, αλλά διεκπεραιώνει τις οικονομικές της δραστηριότητες μέσω Λουξεμβούργου. Αξιοποιεί τις θεμελιώδεις ελευθερίες της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς, καθώς και την ελευθερία στη μετακίνηση προσώπων.
Όπως επισημαίνεται στην έκθεση της PEGA, η πώληση του λογισμικού είναι κερδοφόρος, αλλά αδιαφανής εκ προθέσεως, ενώ ο σχετικός τζίρος «έχει απογειωθεί».
Ελλάδα, Ουγγαρία, Πολωνία στο επίκεντρο
Το πλέον επιφανές θύμα των παρακολουθήσεων στην Ελλάδα είναι ο πρόεδρος και ευρωβουλευτής του ΠΑΣΟΚ Νίκος Ανδρουλάκης. Στο κινητό του εντοπίστηκε το λογισμικό παρακολούθησης Predator. Στο μεταξύ, μεγαλώνει ο κατάλογος των προσώπων που λέγεται ότι έπεσαν θύματα παρακολούθησης.
Το Σαββατοκύριακο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αρνήθηκε εκ νέου ότι έχει οποιαδήποτε σχέση με τις αιτιάσεις περί υποκλοπών. Όπως δήλωσε στον τηλεοπτικό σταθμό ANT1 «είναι ντροπή να πιστεύει κανείς ότι ο πρωθυπουργός παρακολουθεί τους ίδιους τους υπουργούς του».
Από την πλευρά του ο Νίκος Μαραντζίδης, καθηγητής ειδικός σε θέματα ΜΜΕ στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης, αποδίδει ευθύνες στον πρωθυπουργό.
«Στην αρχή έλεγε ότι όλα είναι νόμιμα, τώρα λέει ότι θα διευθετήσει τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν με το Pegasus και το Predator. Είναι αδύνατον να πιστέψει κανείς όλες αυτές τις δηλώσεις», επισημαίνει. «Αλλά το χειρότερο είναι ότι το σκάνδαλο κλονίζει την εμπιστοσύνη των Ελλήνων στη δημοκρατική θωράκιση της χώρας. Πολλοί έχουν σοκαριστεί, καθώς μπαίνουμε σε μία νέα περίοδο αυταρχισμού», επισημαίνει. Στο μεταξύ η ελληνική κυβέρνηση δεσμεύεται ότι θα απαγορεύσει την πώληση λογισμικού παρακολουθήσεων.
Αναλυτική αναφορά περιέχει η έκθεση του Ευρωκοινοβουλίου και για τις εξελίξεις στην Ουγγαρία και την Πολωνία.
Όπως σημειώνει, η Ουγγαρία είναι μία από τις πρώτες χώρες που εμπλέκονται στο πανευρωπαϊκό σκάνδαλο. Σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία περισσότεροι από 300 ακτιβιστές, δημοσιογράφοι, δικηγόροι και άλλοι έχουν πέσει θύματα παρακολουθήσεων, καθώς «η χρήση του Pegasus φαίνεται να αποτελεί μέρος μίας οργανωμένης στρατηγικής για την υπονόμευση της ελευθερίας του τύπου και της ελευθερίας της γνώμης».
Όσο για την Πολωνία, διευρύνει τη νομική βάση για την κατοχύρωση των παρακολουθήσεων, με αποτέλεσμα «να συρρικνώνονται τα δικαιώματα των θυμάτων και στην πράξη να καθίσταται άνευ νοήματος η προσφυγή τους σε ένδικα μέσα».
«Απαιτείται νέο πλαίσιο προστασίας»
Σε αναφορά προς τα αρμόδια όργανα του ΟΗΕ η «Διεθνής Αμνηστία» έχει συγκεντρώσει περισσότερες από 100.000 υπογραφές πολιτών, που ζητούν να απαγορευθεί η πώληση, αλλά και η διάδοση του λογισμικού υποκλοπών.
«Είναι απαραίτητο να προστατεύουμε καλύτερα τα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν εξάγουμε τεχνολογικά προϊόντα παρακολούθησης», τονίζει η επικεφαλής της «Διεθνούς Αμνηστίας» Ανιές Καλαμάαρ. Επισημαίνει ότι «διανύουμε μία παγκόσμια κρίση, με το λογισμικό παρακολούθησης να χρησιμοποιείται για στοχευμένες επιθέσεις στην ιδιωτική ζωή δημοσιογράφων, ακτιβιστών και δικηγόρων, προκειμένου αυτοί να σιωπήσουν ή να εκφοβισθούν» και δηλώνει ότι κράτη-μέλη του ΟΗΕ δεν πρέπει ούτε να χρησιμοποιούν, αλλά ούτε και να ανέχονται να χρησιμοποιείται λογισμικό παρακολουθήσεων ως «εργαλείο καταστολής».
Ένα «μορατόριουμ» στη χρήση του λογισμικού προτείνει από την πλευρά της η εισηγήτρια της Ευρωβουλής Σοφί Ιν ‘τ Βελντ. Η ίδια ζητεί την πλήρη διαλεύκανση -κατά προτίμηση από την Ιντερπόλ- των αιτιάσεων που έχουν διατυπωθεί μέχρι σήμερα, ενώ παράλληλα προτείνει τη θέσπιση νέου νομικού πλαισίου για τη νόμιμη χρήση του λογισμικού, καθώς και την επιβολή περιορισμών στην εμπορία και εξαγωγή του.
Παραδέχεται ωστόσο ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει μηχανισμός, που μπορεί να υλοποιήσει αυτές τις προτάσεις.
«Στις πόσες παρακολουθήσεις καίγεται ο πρωθυπουργός;»
Η χρονική συγκυρία δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη για την εκδήλωση με τον τίτλο «Ελληνικό Watergate: από την αποκάλυψη στη συγκάλυψη» που διοργανώθηκε από την «Πρωτοβουλία Ώρα Μηδέν» στο αμφιθέατρο του Ινστιτούτου Γκαίτε, το οποίο ήταν κατάμεστο από κόσμο. Διοργανώθηκε μια μέρα μετά το δημοσίευμα του www.documentonews.gr με τον τίτλο «Ποιους και γιατί άκουγε το σύστημα Μητσοτάκη» και την ίδια μέρα που προβάλλονταν η συνέντευξη του Πρωθυπουργού στον ΑΝΤ1, ο οποίος δήλωνε «ντροπή και αίσχος να κατηγορούμαι με απίστευτα ψέματα ότι παρακολουθούσα υπουργούς».
Ωστόσο ακόμα κι αν δεν γνώριζε, έχει πολιτική ευθύνη ως αρχηγός της ΕΥΠ, οφείλει να την αναλάβει και να παραιτηθεί, ανέφερε στην ομιλία του ο Γιώργος Σωτηρέλης, Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, διερωτώμενος παράλληλα σκωπτικά «στις πόσες παρακολουθήσεις καίγεται ο Πρωθυπουργός;».
Ο κ. Σωτηρέλης, μιλώντας στην Deutsche Welle, ανέφερε πως «σε καμία άλλη δημοκρατική χώρα που θα είχαν συμβεί τέτοιες παρακολουθήσεις δεν θα είχε μείνει Πρωθυπουργός στη θέση του. Πέρα από το ζήτημα της πολιτικής ευθύνης όμως, το σκάνδαλο των υποκλοπών θέτει τεράστια ζητήματα και ως προς το κράτος δικαίου, δηλαδή ως προς την προστασία των δικαιωμάτων, ως προς το ρόλο της δικαιοσύνης, ως προς τον ρόλο της ανεξάρτητης αρχής, αλλά και ως προς την ευρύτερη λειτουργία του πολιτεύματος, δηλαδή ως προς το ρόλο της Βουλής για τον πολιτικό έλεγχο, ως προς το ρόλο του πρωθυπουργού που ουσιαστικά αρνήθηκε να αποκαλύψει, να επιτρέψει την αποκάλυψη των μυστικών παρακολουθήσεων και επίσης για το ίδιο το κυβερνών κόμμα, το οποίο δεν αντέδρασε σε κανένα σημείο, όπως έγινε για παράδειγμα στην Αγγλία ως προς ένα τόσο σοβαρό σκάνδαλο».
Άλλωστε η αντικατάσταση ενός Πρωθυπουργού δεν σημαίνει κυβερνητική αστάθεια. Σημαίνει απλά ότι ένα άλλο πρόσωπο αναλαμβάνει τη συγκεκριμένη θέση.
O προπαγανδιστικός Τύπος και η εικόνα της κυβέρνησης στο εξωτερικό
Στο θέμα της ανάληψης της πολιτικής ευθύνης είχε αναφερθεί προηγουμένως και ο εκπαιδευτικός Κωστής Παπαϊωάννου με μια ομιλία πυκνή και χειμαρρώδη, επισημαίνοντας πως πρόκειται για μέγα πολιτικό σκάνδαλο, πως δεν απαντάται επί της ουσίας κανένα ερώτημα, ότι υπάρχει απουσία κάθε ελέγχου, πως οι πολίτες δεν μαθαίνουν εάν έπεσαν θύματα υποκλοπών και διερωτώμενος εν τέλει εάν έτσι θα οδηγηθούμε στις εκλογές.
Τη σκυτάλη στην εκδήλωση πήρε μια ομάδα δημοσιογράφων, οι οποίοι μέσα από τις κοπιώδεις έρευνες και τα δημοσιεύματά τους, ήταν αυτοί που κυρίως ανέδειξαν το θέμα των υποκλοπών και οι οποίοι δεν βρήκαν ευήκοα ώτα σε πολλά ΜΜΕ στην Ελλάδα. Ο ρόλος των ΜΜΕ είχε προηγουμένως επικριθεί έντονα και από τον κ. Σωτηρέλη, ο οποίος μιλώντας στην Deutsche Welle, δήλωσε ότι ο Τύπος «στη μεγάλη του πλειονότητα δυστυχώς επιβεβαίωσε ότι είναι προπαγανδιστικός και ότι συγκαλύπτει ο,τιδήποτε αφορά το συμφέρον της κυβέρνησης».
Ο Δημήτρης Τερζής από την Εφημερίδα των Συντακτών μάς υπενθύμισε πως πριν από έναν χρόνο ήταν η εφημερίδα του που αποκάλυπτε την παρακολούθηση του δημοσιογράφου του Solomon Σταύρου Μελιχούδη, o οποίος ασχολούνταν με το προσφυγικό και τα Pushbacks.
H Μαρίνα Ράφενμπεργκ, ανταποκρίτρια της Le Monde στην Αθήνα, ανέφερε πως τα Pushbacks έχουν πλήξει την εικόνα της κυβέρνησης στο εξωτερικό και έκανε λόγο για τις παρεμβάσεις του Μαξίμου σχετικά με άρθρα της που δεν ήταν αρεστά στην ελληνική κυβέρνηση.
Το ό,τι έχει πληγεί η εικόνα της κυβέρνησης από τα Pushbacks, επιβεβαίωσε και ο Γιάννης Παλαιολόγος, πρώην ανταποκριτής της Καθημερινής και του Σκάι στις Βρυξέλλες. Πρόκειται για τον δημοσιογράφο, ο οποίος όπως συχνά τόνισαν στη συζήτηση οι συνάδελφοί του, είναι αυτός που έθεσε τη σχετική ερώτηση για τις επαναπροωθήσεις στην Ελλάδα, στην Κομισιόν.
Μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε οτιδήποτε συνιστά επαγγελματική και προσωπική ζωή
Επιστροφή όμως στις υποκλοπές. Ο έμπειρος Τάσος Τέλλογλου από το Insidestory επισήμανε πως το φαινόμενο δεν είναι νέο στην Ελλάδα και έχει ασφαλώς δίκιο. Οι παλαιότεροι θα θυμούνται τον Θεοφάνη Τόμπρα, ο οποίος είχε στενές σχέσεις με το ΠΑΣΟΚ και κατηγορήθηκε ότι είχε στήσει ένα ευρύ δίκτυο υποκλοπών.
O Tάσος Τέλλογλου ανέδειξε μια άλλη ευρύτερη πλευρά των υποκλοπών που περνάει μέσα από τη διαφθορά της αστυνομίας. Οι αστυνομικοί, οι οποίοι επλήγησαν και αυτοί βαθύτατα από την οικονομική κρίση, κυρίως την τελευταία δεκαετία, αναζήτησαν και αλλού «δουλειά». Είναι πάρα πολλοί αυτοί που ενεπλάκησαν σε παράνομα δίκτυα, όπως για παράδειγμα το λαθρεμπόριο τσιγάρων, και ήταν αυτοί που πρώτοι χρησιμοποίησαν εφαρμογές, όπως το WhatsApp, που τότε ακόμα δεν ήταν εφικτό να παρακολουθηθούν. «Η συνακρόαση προήλθε από την παρανομία» δήλωσε, γιατί ήταν ένα μέσο επικοινωνίας μεταξύ τους.
Παρών στη συζήτηση και ο δημοσιογράφος Θανάσης Κουκάκης από το CNN Greece, ένα από τα κεντρικά πρόσωπα στο σκάνδαλο των υποκλοπών. Τον Ιούλιο του 2022, η ΕΥΠ παραδέχθηκε στην ελληνική Βουλή, μέσω του πρώην επικεφαλής της Παναγιώτη Κοντολέων, ότι προχώρησε σε παρακολούθηση του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη, ισχυριζόμενη ότι επρόκειτο περί εθνικής απειλής. Στην ερώτηση μας στον κ. Κουκάκη, τι σήμαινε για τον ίδιο αυτή η παρακολούθηση και τι επιπτώσεις είχε στην επαγγελματική και προσωπική του ζωή, μας απάντησε:
«Eίμαι θύμα του λογισμικού Predator και των παρακολουθήσεων από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών της Ελλάδας. ….Από τις 12 Ιουλίου του 2021 μέχρι τις 24 Αυγούστου 2021 που αυτό το λογισμικό ήταν στο κινητό μου, μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε όλες μου τις επαφές, σε όλες μου τις πηγές, σε όλα μου τα emails, σε οτιδήποτε συνιστά την επαγγελματική ή προσωπική μου ζωή. Και αυτό το οποίο έχει σημασία είναι ότι από καθαρή τύχη το ανακάλυψα -λόγω του ό,τι ήμουν υποψιασμένος διότι είχε προηγηθεί η παρακολούθηση μου από την ΕΥΠ- όταν διάβασα το σχετικό ρεπορτάζ του Insidestory στις αρχές του 2022, που αποκάλυπτε ότι το λογισμικό παρακολούθησης Predator της εταιρείας Intellexa έχει πουληθεί στην Ελλάδα και σε άλλες 8 χώρες.
Το ίδιο δημοσίευμα που αναπαρήγαγε δύο report της Meta, της θυγατρικής εταιρείας του Facebook και του Citizen Lab, του γνωστού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου του Τορόντο, που διαπιστώνει επιθέσεις με κακόβουλα λογισμικά. Σε αυτές τις δύο εκθέσεις αναφέρονταν ότι είχαν δημιουργηθεί 43 ψεύτικες διευθύνσεις προκειμένου να επιμολύνουν ελληνικά κινητά. Μεταξύ αυτών ήταν και η ψεύτικη διεύθυνση, την οποία είχαν δημιουργήσει προκειμένου να περάσουν το λογισμικό παρακολούθησης στο CNN Greece, το insider.gr και το HellasJournal, τρία μέσα με τα οποία είχα συνεργασία».
Το θέμα των υποκλοπών προκαλεί αμηχανία
Πολλά και εξαιρετικά ενδιαφέροντα τα θέματα που τέθηκαν στην εκδήλωση, την οποία διοργάνωσε η Πρωτοβουλία για την Υπεράσπιση της Δημοκρατίας και του Κράτους Δικαίου «Ώρα Μηδέν» που δημιουργήθηκε στα τέλη Αυγούστου του 2022 με αφορμή τις υποκλοπές. Μια ανεξάρτητη, ετερόκλητη ομάδα διανοουμένων, πανεπιστημιακών και άλλων πολιτών με στόχο την προάσπιση της δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων, όπως μάθαμε από δυο από τα ιδρυτικά μέλη της, τη νομικό Στεύη Κίτσου και τον καθηγητή Πολιτειολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Δημήτρη Χριστόπουλο.
Θα κλείσουμε την παρουσίαση της εκδήλωσης με την αισιόδοξη διαπίστωση του Νικόλα Λεοντόπουλου από τους Reporters United ότι η μοναξιά δεν είναι πια τόσο μεγάλη στους ερευνητικούς δημοσιογράφους που αναδεικνύουν θέματα όπως οι υποκλοπές. Θέματα που δεν παίζονται εύκολα από τα συστημικά, όπως αποκαλούνται, ΜΜΕ, ωστόσο παράλληλα «αναπτύσσεται ένα καινούργιο οικοσύστημα ερευνητικής δημοσιογραφίας», όπως λέει.
Το θέμα των υποκλοπών, τονίζει όμως στην Deutsche Welle, ότι προκαλεί αμηχανία και ο ίδιος το γνωρίζει πολύ καλά μέσα από ένα ντοκιμαντέρ που έκανε πριν από δέκα χρόνια:
«Πριν από μερικά χρόνια, όταν είχε γίνει μια πολύ μεγάλη αποκάλυψη ότι η γερμανική κυβέρνηση και οι γερμανικές μυστικές υπηρεσίες παρακολουθούσαν χιλιάδες στόχους στην Ελλάδα, στόχους πολιτικούς, στόχους οικονομικούς, τα πολιτικά κόμματα, επιτροπές της Βουλής, υπουργεία, μου είχε κάνει πάρα πολύ μεγάλη εντύπωση η αμηχανία και η σιωπή. Δηλαδή ότι τόσο τα μέσα ενημέρωσης δεν ήθελαν να αναπαραγάγουν το ντοκιμαντέρ που είχαμε κάνει, όσο και το ότι υπήρχε η αμηχανία από τα ίδια τα κόμματα να σηκώσουν το θέμα».
#np2022 #pdm2882
